Persian1400web

دستگاه تنفس   Respiratory system

این  دستگاه، وظیفه تبادل گازها را با خون بعهده دارد، قسمت اصلی این دستگاه دو عضو هرمی شکل به نام ریه های می باشد. بقیه قسمتهای مربوط به راههای هدایت هوای است.

اعضای سیستم تنفسی عبارتند از:

حفرات بینی Nasal cavities

حلق Pharynx

حنجرهLarynx

نای Trachea

برونشBronchus

ریه ها Lungs

حفرات بینی:

بینی از دو حفره که توسط دیواره ای به نام سپتوم از هم جدا می شوند، تشکیل شده است. بینی شامل یک اسکلت غضروفی استخوانی است که بین پوست و مخاط قرار دارد. سطح خارجی بینی توسط پوست صورت و سطح داخلی توسط مخاط پوشیده شده است. قسمت اعظم این مخاط، مخاط تنفسی است که عروق خونی فراوان دارد. در قسمت سقف بینی مخاط زرد رنگ بویایی وجود دارد که شامل نرونهای بویایی می باشد. علاوه بر آن از دیواره های طرفی بینی زوائد استخوانی نازکی به داخل بینی به نام شاخک برآمده می شود که روی این زوائد استخوانی بوسیله مخاط بینی پوشیده شده و باعث افزایش سطحی مخاط بینی می شوند. تنفس از طریق بینی سه مزیت دارد:

1- هوای تنفسی از طریق مخاط بینی گرم می شود.

2- هوای تنفسی در اثر ترشحات مخاط بینی مرطوب می شود.

3- ذرات خارجی را جذب نموده و مانع از عبور آنها می شوند.

علاوه بر آن مخاط بویایی مانع تنفس گازهای سمی می شود. سوراخهای بینی در عقب به حلق باز می شوند.

غضروفهای بینی:

غضروفهای مهم بینی عبارتند از: دو جفت غضروف زوج و یک غضروف فرد که به توضیح مختصر آن می پردازیم:

1- غضروفهای طرفی یا   Lateral cartilage(دوتا)

2- غضروف پایه بینی که بصورت حلقه سوراخ بینی را در بر می گیرد  Later cartilage (دوتا)

3- غضروف دیواره بینی یا غضروف سپتال (فرد)

استخوانها بینی:

استخوانهای تشکیل دهنده بینی شامل:

1- استخوانهای نازال یا استخوان بینی

2-  استخوان اسموئید Ethmoid که در استخوان سپتوم بینی و هم در تشکیل جدار طرفی بینی و هم در تشکیل سقف بینی شرکت دارد. در تیغه بینی دو استخوان و یک غضروف شرکت دارد.

 الف) تیغه عمودی استخوانی اسموئید،

ب) در زیر تیغه عمودی استخوان پرویزنی استخوان Vomer یا تیغه بینی قرار دارد.

ج) در جلو غضروف تیغه بینی.

مخاط بینی دو نوع است:

1- مخاط قرمز رنگ به نام مخاط تنفسی که به خاطر عروق فراوان قرمز رنگ است و غدد ترشحی دارد که 3 عامل آن قبلاً گفته شد.

2- مخاط زرد رنگ بینی ساختمان عصبی داشته و الیاف نورون های آن از تیغه غربالی به پیاز بویایی و از آنجا به مغز می روند.

 در اثر شکستن تیغه غربالی حس بویایی دچار اختلال می شود که به آن Anosmia گفته می‌شود. در عقب بینی سوراخهایی وجود دارد که به حلق باز می شوند، به سوراخهای قدامی بینی Nostril و به سوراخهای خلفی بینی Choana گویند.

 حلق(Pharynx)

حلق یک لوله عضلانی ناقص است که از قاعده جمجمه شروع می شود و به قاعده گردن در محازات مهره شش گردنی ختم می شود. حلق در جلو از بالا به پایین با سوراخهای خلفی بینی، دهان (حلقوم) و حنجره مجاورت دارد و از این نظر به 3 قسمت تقسیم می شود.

1- حلقی بینی Naso pharynx

2- حلق دهانی Oro pharynx

3- حلق حنجره ای Laryngo pharynx

در حلق بینی سوراخ لوله شنوایی قرار دارد که حلق را با صندوق صماخ یا گوش میانی مرتبط می کند و از این طریق تعادل هوای صندوق صماخ در دو طرف پرده صماخ انجام می شود. حلق در عقب با ستون مهره ها مجاورت دارد. در ساختمان حلق عضلات تنگ کننده حلقی constrictor، شرکت دارند. داخل حلق توسط مخاط پوشیده شده است، حلق هم مربوط به دستگاه تنفس و هم مربوط به سیستم گوارش می باشد.

تنگ ترین قسمت حلق، حلق حنجره ای است، اگر سوراخهای طرفی حلق بینی که مربوط به لوله شنوایی هستند مسدود شود به علت اختلال در هوای صندوق صماخ موجب کری deafness می شود.

حنجره(Larynx)

 حنجره ساختمانی است از تعدادی غضروف و الیاف لیفی و عضله تشکیل شده، تعداد غضروفهای حنجره 9 تا می باشد.(سه زوج و یک فرد) مهمترین آنها عبارتند از:

1- غضروف تیروئید  Thyroid cartilage

2- غضروف اپیگلوت Epiglottic cartilage

3- غضروف های هرمی Arytenoid cartilage

4- غضروف  انگشتری Cricoid cartilage

حنجره از محازات مهره c⁴ شروع می شود و در حدود  c⁶تمام می شود، ارتفاع آن 5/4 سانتیمتر است. از جلو با عضلات گردن، از عقب با حلق حنجره ای و از طرفین با عروق ناحیه گردن و غده تیروئید در تماس است،حنجره محلی است برای عبور هوای تنفسی و وظیفه دیگر آن تولید صدا است.

در ساختمان حنجره غضروف ها  به صورت 3 زوج و سه فرد قرار گرفته اند که جمعاً 9 غضروف می شود.

بزرگترین غضروفها، غضروف تیروئید است که یک برجستگی در جلوی گردن انسان ایجاد می کند که به آن سیب آدم گویند.

- غضروف تیروئید:  

 این غضروف از دو ورقه تشکیل شده که مانند کتاب باز می باشد. در مردها زاویه این غضروف 90 درجه و در زنها کمی بیشتر است.

- غضروف  انگشتری:

غضروفی است مانند یک انگشتری که نگین آن در عقب  حلقه آن در جلو قرار می گیرد. در روی این نگین دو غضروف هرمی وجود دارد که با نگین مفصل شده اند و این مفصل از نوع مفاصل حقیقی است و حرکت آن اهمیت دارد، حد تحتانی حنجره غضروف انگشتری می باشد که به اولین حلقه نای وصل می شود.

شروع نای از زیر غضروف انگشتری است. غضروف تیروئید و غضروف انگشتری هر دو تا فرد می باشند.

- غضروف اپی گلوت:

یک غضروف فرد، شبیه راکت تنیس می باشد که یک دسته و یک تنه دارد، تنه در پشت غضروف تیروئید قرار دارد و کار آن بستن حنجره به هنگام بلع است. دسته در زاویه دو سطحی غضروف تیروئید قرار دارد. در واقع محل غضروف اپی گلوت در پشت تیروئید است.

- غضروف هرمی:

روی نگین غضروف انگشتری قرار می گیرد و با آن مفصل می شود و می توان حرکت کند. هنگام سخن گفتن عضلات حنجره منقبض می شوند، غضروفهای هرمی می چرخند و طناب‌های صوتی به هم نزدیک شده و صدا تولید می شود.

مفاصل بین غضروفهای هرمی و غضروف انگشتری را مفاصل هرمی انگشتری Joint Crico-Arytenoid گویند. این مفاصل حقیقی و حرکت این مفاصل در تنگ و گشاد کردن حنجره اهمیت دارد.

طنابهای صوتی Vocal cord

دو طناب در طرفین و داخل حنجره هستند که از غضروف هرمی و سطحی خلفی غضروف تیروئید کشیده شده اند. حرکت این طنابهای صوتی و دور یا نزدیک شدن این طنابها بوسیله غضروفهای هرمی انجام می گیرد. در جلو غضروف انگشتری و اولین حلقه های نای غده تیروئید وجود دارد.

نای  Trachea:

نای یک لوله غضروفی و الاستیک است که طول آن در حدود 12-10 سانتی متر قطر خارجی آن در مردان 2 سانتی متر و در زنان 5/1 سانتی متر است. ساختمان آن از 15-20 حلقه غضروفی ناقص c شکل تشکیل شده که دهانه این غضروف ها به عقب باز است، اما این دهانه باز توسط الیاف الاستیک  عضلانی Trachalis بسته می شود.

از آنجا که نای در عقب با مری مجاورت دارد وجود غشاء فیبروالاستیک در سطح خلفی نای اجازه اتساع به مری در هنگام عبور مواد غذائی را می دهد. داخل نای بوسیله مخاط اپی تلیوم منشوری مژه دار که غنی از غدد ترشح کننده مذکور می باشد، پوشیده شده است.

شروع نای از زیر غضرف انگشتری حنجره در موازات مهره ششم گردنی و انتهای آن در موازات چهاردهمین مهره سینه ای (در پشت زاویه جناغی)، در محل شاخه شدن آن است. در وضعیت ایستاده انتهای نای و محل دو شاخه شدن آن کمی پایین تر و در موازات مهره پنجم سینه ای واقع می شود. نای دارای دو قسمت گردنی و سینه ای است.

ریه ها:

ریه ها اعضا اصلی دستگاه تنفسی هستند، در قفسه سینه واقع شده و توسط فضای مدیاسیتن و محتویات آن از همه جدا می شوند. وزن ریه راست 50 گرم از ریه چپ بیشتر است. وزن ریه راست حدود 625 گرم است. رنگ ریه نوزاد قبل از تولد قرمز تیره و در اشخاص سالمند به علت رسوب مواد کربن دار به رنگ خاکستری مایل به سبز می باشد. ریه راست از ریه چپ حجیم تر و کوتاهتر است

درخت برونشی (نایچه ای):

نای در نزدیکی زاویه جناغی به دو نایچه اصلی تقسیم می گردد. برونش یا نایچه راست کوتاهتر ولی پهن تر و حجیم تر است (طول آن در حدود 5/2 سانتیمتر است) و در امتداد نای قرار دارد. نایچه چپ باریکتر و درازتر و نسبت به نای مایلتر واقع شده است و طول آن حدود 5 سانتیمتر است. هر نایچه در داخل ریه به برونش لوبی تقسیم می شود. برونشهای لوبی به برونش های سگمنتال تقسیم می‌شود. این برونش ها نیز به شاخه های کوچکتری به نام برونشیولهای انتهایی تقسیم می شود. برونشیولهای انتهایی نیز دوباره به شاخه های ریزتری به نام برونشیولهای تنفسی تقسیم می گردند. هر برنشیول تنفسی به قسمت کوچکی از بافت ریه که واحد ریوی نامیده می شود هوا می رساند.

هر واحد ریوی شامل:

1- یک برنشیول تنفسی

2- مجاری آلوئولار

3- آتریم (دهلیز)

4- کیسه های هوایی

5- آلوئول ریوی

چند نکته بالینی:

1. در رادیوگرافی، نای بصورت یک سایه نیمه شفاف (بعلت وجود هوا در آن) در جلوی مهره های گردنی و سینه ای دیده می‌شود.
2. در حالت عادی نای در بریدگی فوق جناغی قابل لمس است. هرگونه تغییر مکان نای به راست یا چپ نشانه تغییر محل و جابجایی فضای مدیاستن است.
3. ترشحات موکوس نای ذرات خارجی را که وارد حنجره شده اند را به تله انداخته و همراه با سرفه ذرات به بیرون رانده شده و از وارد شدن آنها به ریه ها جلوگیری می شود.
4. ترشحات سروزی نای هوای تنفسی را مرطوب می کند.
5. از آنجائیکه حلقه های فوقانی نای مجاورت با غده تیروئید دارد. تومورهای غده تیروئید یا بزرگ شدن غیر عادی قوس آئورت منجر به تحت فشار گرفتن حنجره و انسداد نسبی نای می شود که علائم آن بصورت خشن شدن صدا و سرفه های غیرعادی و تحریکی بروز می کند.
6. تراکئوستومی عبارت است از برش و سوراخ نمودن نای در زیر غضروف انگشتری و قرار دادن یک لوله در داخل نای و رساندن  هوای تنفسی به بیمار از طریق این عمل از نظر فیزیولوژی و بازده تنفسی اهمیت دارد.

در موارد زیر تراکئوستومی انجام می گیرد:

الف- انسداد مجاری هوایی فوقانی به هر دلیل،

ب- ناتوانی بیمار در انجام عمل تنفس و تهویه ریوی بخصوص پس از اعمال جراحی،

ج- در مواردی که به دلیل صدمه رسیدن به مراکز فوقانی تنفسی (ضایعات مغزی) بیمار قادر به تنفس ارادی نباشد.